Damar sertliği (Ateroskleroz)
Damar sertliği, aterom adı verilen yağlı tabakaların oluşması sonucunda damarların tıkan-masıdır. Atardamarlardaki bu tür daralmalar kanın akışım ve dokulara oksijen transferini kısıtlar. Ateroskleroz vücudun herhangi bir yerindeki atardamarları etkileyebilir. En ciddi vakalar ise koroner arterlerin ve beyne giden arterlerin (sırasıyla, kalbe ve beyne kan götüren atardamarlar) tıkanmasıdır. Genelde herhangi bir belirti görülmez; ilk işaret bir kalp krizi olabilir. Yaşamsal önem taşıdığından, damar tıkanıklığına yol açan risk faktörlerini öğrenmek ve riski en aza indirecek önlemleri almak gerekir.
Ateroskleroz kelimesi Yunanca athere (lapa) ve skleros (sertleşme) kelimelerinden gelir. Sözcük anlamanın akla getirdiği görüntü kesin olarak ateroskleroz gelişimine uygundur.
Oluşan tabakalar aterom oluşturup atardamarları tıkar. Aterom; kolesterol, ölü kas hücreleri, lif dokuları, trombosit yığınları ve bazen de kalsiyumundan oluşan bir karışımdır.
GÜVENDE ATARDAMAR YOK
Ateroskleroz vücudun herhangi bir yerindeki artere etki edebilin
• Kalp, kalp krizi (koroner damarlar kolayca bloke edilebilir).
• Beyin, felç.
• Bacaklar, yetersiz dolaşım (bkz. Periferik Vasküler hastalığı ile ilgili kutu) ve hatta kangren.
• Bağırsaklar (bazı bölümleri ölebilir).
PERİFERIK VASKÜLER HASTALI
Damar sertliğinde, bir yağ birikintisi bacağa giden atardamarları (yaygın olarak pelvis ve hemen dizin üst kısmanda bulunan atardamarlar) tıkar, bacak kaslarında kramplar oluşur ve hareket anında acı meydana gelir. Bu genellikle baldır kasında olur ve dinlenilirse azalır. Doktorlar bu durumu ‘kesik topallama’ olarak tanımlar. Tıkanıklık kötüleşirse, artık en ufak bir harekette bile ağrı hissedilecek ve hatta dinlenirken bile ağrı devam edecektir. Bu durumda, bacak yaşamasına yetecek kadar kan alabilmektedir, ancak tedavi gerçekleşmezse kangren gelişir ve büyük olasılıkla organın kesilmesine gerek duyulur.
Aterosklerozun bütün etkilerine rağmen sigarayı bırakarak ve düzenli egzersiz yaparak böyle bir sonuca engel olabilirsiniz. Egzersiz, topallamanın kötüleşmesini engelleyecek ve olumlu bir etki yapacaktır. Durum çok ciddileşirse, cerrahlar tıkalı damara hastanın kendi toplardamarlarından birini ya da yapay bir atardamarı kullanarak bypass yapacaktır.
RİSKİ TANIMLAMAK
Damar sertliğiyle ilgili çok iyi bilinen birkaç risk faktörü vardır. Bu faktörlerin dikkate alınması olumlu sonuçlar doğuracaktır. Bu risk faktörlerinin değiştirilmesi birçok hayatı kurtaracaktın
Bu faktörler iki gruba ayrılabilir; değiştirebilecekleriniz ve değiştiremeyecekleriniz. Bu risk faktörlerinin bazıları değiştirilemez, bu nedenle değiştitme gücüne sahip olduğumuz faktörleri azaltmak çok daha önemlidir.
DAMAR SERTLİĞİNİN (ATEROSKLEROZ) GELİŞİMİ
1 Aterosklerozun temelinde yatan süreç kişinin doğumundan önce başlamış bile olabilir. Aterom adı verilen ve temelde yağdan oluşan minicik bir birikinti ya da tabaka damar duvarının içinde gelişir.
2 Yıllar içinde bu tabaka büyür, atardamarı tıkar ve kanın akışını azaltır. Örneğin; bacak atardamarlarından kan akışı azalacak olursa yürürken ağrı oluşmasına yol açar (kesik topallama).
Pıhtı aterom oluşturur ve atardamarı tıkar.
3Tabaka büyüdükçe bölünür ve kopar. Bu olursa, vücut, tabakanın üstünde bir pıhtı oluşturur. Oluşan bu pıhtı ile yağ tabakası kan damarını kalıcı biçimde tıkar ve dokuları oksijensiz bırakır.
A Bir atardamar parçasının bu büyütülmüş görüntüsü, damar sertliğine neden olan kalın aterom birikintisini gösteriyor.
ŞANS FAKTÖRLERİ
Değiştirilemeyen risk faktörleri arasında şunlar sayılabilir:
• Yaş – Ne kadar yaşlıysanız bu durumun oluşma riski o kadar artar.
• Etnik köken – Araştırmalar bazı etnik grupların damar sertliğine daha yatkın
ANEVRİZMALAR
Damar sertliğinin bir başka sonucu da kan damarı duvarının yağlı birikintiler nedeniyle zayıflamasıdır. Duvardaki zayıf bir nokta balonlaşabilir ve anevrizma oluşur. Anevrizmalar en yaygın olarak aortu (özellikle de, karından geçtiği sırada) etkiler. Bir anevrizma büyürken patlama olasılığı da artar, bu da ani ve ciddi miktarda kan kaybına neden olur ve sıklıkla öldürücüdür.
Aort anevrizmaları sıklıkla, doktorunuz karnınızı muayene ederken ya da başka nedenlerle bir tetkik .yapıldığında şans eseri tespit edilir. Tespit ediebilirlerse cerrahi müdahaleyle onarılabilirler, bu büyük bir operasyondur, ama başarı oranı çok yüksektir. Bazen anevrizma patlamadan önce sızdırmaya başlayabilir; bu durum, kalçalara doğru yayılan şlddotll vo nnl sırt ağrısına yol açar. Bu durumda, cerrahlar anevrizmayı patlamadan önce onarmayı, ileride yırtılmasını önlemeyi deneyebilir.
olduğunu göstermiştir.
• Genetik miras – Kalıtım kalp ve damar sisteminin sağlığında önemli bir rol oynar ve damar sertliği sıklıkla aileden gelir, kalıtımsal hiperlimidemi durumunda kandaki yağ oranları yüksektir ve damar sertliği riski de artar.
• Cinsiyet – Erkeklerde damar sertliği daha çok görülür, çünkü östrojenin kadınları aterom gelişiminden koruduğuna inanılır. Kadınlar östrojen üretme-meye başlayınca, risk oranı eşitlenir.
• Diyabet – Diyabetlilerde damarsertliği gelişme riski yüksektir, çünkü bu yüksek kolesterol seviyesiyle ilgilidir. Diyabette yağlı tabakalar daha hızlı oluşur. Glikoz düzeyinin iyi kontrol edilmesi riski azaltır, ama diğer etkenleri de (yüksek tansiyon ve yüksek kolesterol düzeyi) kontrol altında tutmak çok önemlidir.
SEÇİM FAKTÖRLERİ
Düzeltebileceğiniz bir dizietken vardır ve aralarında şunlar yer alır:
• Sigara – Sigara içmek atardamarlarda aterom oluşmasını hızlandırır.
• Yüksek tansiyon – Hipertansiyon damar sertliği riskinizi artırır.
• Yüksek kolesterol düzeyi – Son araştırmalar kandaki yüksek kolesterol seviyelerinin damar sertliği riskini artırdığını göstermiştir.
• Obezite – Aşırı kilolu ya da obez olmak kalp ve damar sağlığının genel anlamda zayıflamasına neden olur ve damar sertliği riski artar.
• Hareketsizlik – Düzenli olarak yapacağınız fiziksel egzersizler sayesinde damar sertliği riskiniz azalacaktır.
ASPİRİN – MUCİZE KALP İLACI
Basit bir aspirin ufak dozlarda alındığında, doktorların kalp hastalığını tedavi etmesi için en yararlı ilaçtır. Kanı inceltir, böylece yağlı tabakalar üstünde pıhtı oluşumunu önler ve aynı zamanda yağ tabakalarının oluşumunu da yavaşlatır. Kalp hastalığı, göğüs ağrısı durumlarında ya da bir kalp krizinden sonra, doktorlar günlük aspirin dozu (genelde 75 mg) belirler.
DAMAR SERTLİĞİNİ ÖNLEMEK
Doktorunuz risk faktörlerinizi anlatır ve yaşam tarzı değişiklikleri konusunda öneriler getirir. Kan örneğinizin laboratuvar-da inceleneceği bir kolesterol testi yaptırabilirsiniz. Doktorunuz, HDL ve LDL kolesterol değerlerinizi görmek için “lipit profilinizi” inceleyecektir. HDL, damar hastalığına karşı size biraz koruma sağlar, ama LDL bunu yapmaz.
Kolesterol düzeyleri, bol bol taze sebze ve meyve yemekle ve hayvansal yağları (tam yağlı süt, peynir, yumurta ve kırmızı et) azaltmakla düşük tutulabilir. Öte yandan, kolesterol düzeyleri yüksek olanlar az yağlı diyet yanında, kolesterol düşürücü ilaçlar da almalıdır. Son araştırmalar bu ilaçların uzun vadede kalp hastalığı riskini azalttığını ortaya koymuştur.